Haydarpaşa ve Sirkeci garlarının geri sahasının ve depolarının 15 yıllığına kiralanmasıyla ilgili ihaleye çıkıldı, teklif veren iki kuruluş bulunuyordu, pazarlık yolu için son gün olan 15. gün İstanbul Büyükşehir Belediyesi tartışmalı şekilde elenerek pazarlık usulü toplantısına davet edilmedi, tek teklifi veren Hezarfen Danışmanlık Şirketi 15 yıllık ihaleyi kazanmış oldu ancak konuyla ilgili İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu açıklamaları ve suç duyurusunda bulunması nedeniyle Haydarpaşa ve Sirkeci Garları bir süre daha gündemden düşmeyecek, biz bu garlardan Haydarpaşa Garı'nın hikayesini sizin için derledik.
.
Haydarpaşa Adı Nereden Geliyor?
Haydarpaşa Garı adını bulunduğu semtten alıyor ancak semtin adının nereden geldiğine dair iki rivayet bulunuyor. Daha güçlü olan birinci rivayet Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1533 yılında vezirliğe yükseltilen Hadım Haydar Paşa’nın bahçesi bu bölgede olduğundan, semt onun adını aldığı yönündedir, ikinci varsayım ise III. Selim’in vezirlerinden Haydar Paşa’nın burada Selimiye Kışlası'nın yapımındaki emekleri nedeniyle bölgeye bu ismin verildiğidir.
.
Haydarpaşa Garı Ne Zaman Yapıldı?
Gar ve etrafındaki diğer yapılar için doldurulan alanın ve çevresinin tarihi ise çok eskilere dayansa da tarih boyunca yoğun bir yapılaşmaya sahne olmamıştır. Doldurulan gar alanının hemen gerisindeki bölge uzun süreler Bizans İmparatorlarının sayfiye sarayı olarak kullanıldı. Bu sahil sarayının yaklaşık olarak 400 yılında yapıldığı tahmin ediliyor,bugünlerde yapılan kazılar ile sarayın önemli bir kısmı ortaya çıkarıldı, hatta bu sahil sarayının önünde Antik Roma zamanından kalma bir liman olduğu, garın açığında bulunan mevcut dalgakıranın, Roma döneminde yapılan bu dalgakıranın kalıntıları üzerine yapıldığı kabul ediliyor.
Haydarpaşa 19. yüzyıla kadar neredeyse bağ ve bahçelerle kaplı bir çayırlık olarak kalmış, ordunun Anadolu seferleri için de bir toplanma yeri olarak kullanılırmış. Ancak 1872'de İstanbul-İzmit demiryolu hattının açılmasıyla çayırlık alan ikiye bölünmüş ve demiryolunun bitiş noktası olan Haydarpaşa Koyu’nun kuzeyine bir gar inşa edilmiş. Ancak bugünkü Haydarpaşa Köprüsü’nün bulunduğu yere yapılan geçici istasyonun İstanbul’dan Bağdat’a kadar devam edecek Hicaz Demiryolu projesine küçük geleceği 30 yıl içinde ortaya çıkacaktı.
2. Abdülhamit "Bunca demiryolu yaptım memlekete, çelik rayların ucu Haydarpaşa’da. Koca binalarıyla liman yaptım , yine belli değil. Bana o rayların denize kavuştuğu yere öyle bir bina yapın ki, Ümmetim baktığında ‘Buradan bindin mi hiç inmeden Mekke’ye kadar gidilir’ desin" sözleriyle Haydarpaşa Garı’nın yapımına 30 Mayıs 1906 yılında başlandı. Yapımına başlanan proje, bu amaçla hazırlanan projeler arasında Alman mimarlar Otto Ritter ve Helmuth Conu’nun eseri oldu ancak bu projede birkaç küçük değişiklik yapıldı.
İnşaatın en zor aşaması denize kazık çakılması işlemiydi, bina, Anadolu Bağdat adı altında bir Alman şirketi tarafından, denizdeki bu kazıklar üstünde yapıldı. Her biri 21 metre uzunluğunda 1100 ahşap kazık kullanıldı, İnşaat, 2 yıl sonunda 19 Ağustos 1908’de tamamlandı.
.
Haydarpaşa Garı'nın Mimarisi
Klasik bir Alman mimari örneği olarak kabul edilebilecek binaya kuşbakışı bakıldığında; bir bacağının uzun, diğer bacağının kısa bir "U" harfi şeklinde olduğu göze çarpar, binanın içi de geniş ve yüksek tavanlıdır Gar ilk yapıldığında tavanlarında el işi nakışlar olduğu bilinmektedir. Günümüzde yalnızca bir odasının tavanında, dört köşesinde TCDD'nin amblemi olan kanatlı tren tekerlekleri işlemesi, orijinal haliyle durmaktadır.
Binanın çatısı ahşap ve klasik Alman mimarisinde çok sık kullanılan bir tarz olan ‘dik çatı’ şeklinde yapılmıştır. Deniz tarafında ise, her iki uca denk gelen yerlerde dairesel kuleler vardır ve bunlar tabandan çatıya doğru daralmaktadır. 5 katlı yapının her katında bir koridor etrafında sıralanmış ve bugün büro olarak kullanılan odalar inşa edilmiştir.
Kısacası İki Alman mimar Otto Riter ve Helmut Cuno’nın imzalarını taşıyan yapı, barok, Rönesans ve neoklasik mimariden esintiler taşısa da asıl olarak Alman ulusal mimarlığından beslenmektedir.
.
Haydarpaşa Garı'nın Yaşadığı Felaketler
1- İlk yangın
ilk yangın Gar açılır açılmaz meydana gelmiş. 1909 yılının başında, henüz bitirilmeyen bölümlerin yapımı sürerken yangın çıkmış, yeniden onarılıp bütün tesisleri tamamlanan gar, dönemin padişahı V. Mehmet Reşat’ın doğum günü dolayısıyla 4 Kasım 1909’da açılış töreni düzenlenmişse Garın yolcuların kullanımına açılması 2010 yılının Mart ayını bulmuş.
2- İngiliz Casusu Sabotajı
I. Dünya Savaşı'nda Anadolu’ya giden cephaneler mavnalarla limana getirilip Haydarpaşa Garı’ndan trenlerle sevk Anadolu'ya ediliyormuş. Bir rivayete göre kaza sonucu, daha yaygın olan diğer bir rivayete göre ise İngiliz casusu olan bir demiryolu işçisinin sabotajı sonucu, 6 Eylül 1917 günü Suriye cephesine gönderilen mühimmatı aktaran vinçten düşen malzemeler patlamış, bunun etkisiyle bütün cephanenin patlamasıyla bir tren dolusu asker hayatını kaybederken, Haydarpaşa garı ve limanı büyük hasara uğramış, çatı tamamen yanıp yok olmuş. Günler süren yangından sonra çatısı dışında aslına uygun olarak restore edilmiştir. Daha önce şimdiki halinden çok daha yüksek olan özellikle deniz tarafındaki sivri üçgen kesitli olan çatı yüksekliği azaltılarak, kırıklı olarak yeniden inşa edilmiştir.
3- İngiltere Tarafından Bombalanması
Haydarpaşa Garı 4 Temmuz 1918’deki Sultan VI. Mehmet Vahdettin’in tahta çıkış törenleri sırasında, özellikle Gar'ın yangından zarar görmeyen kısımları İngiliz savaş uçaklarının saldırısına uğramış (Rivayet böyle olmakla birlikte aslında İstanbul'un bombalaması 7 Temmuz 1918'de olmuştur.). 18 Ekim 1918’de bir kez daha büyük bir saldırıya uğrayınca onarılması için aradan çok uzun bir zaman geçmesi gerekmiş. 1925 yılına gelindiğinde sivri kulelerinin yerine yuvarlak tavanların yapılmasını ve çatının eğiminin azaltılmasını öngören Mimar Nihat Bey’in projesi kazanmış ise de bu projenin uygulanmasından vazgeçilmiş ve 1930’larda başlayan inşaatla Haydarpaşa Garı, aslına tamamen uygun şekilde yenilenmiştir.
4- Independenta Gemi Kazası
15 Kasım 1979 günü sabaha karşı saat 5.20’de Romanya tankeri Independenta’nın Haydarpaşa Garı'na 800 metre açıkta patlamasıyla, tüm Boğaz’ın iki yakasındaki pek çok bina gibi Haydarpaşa Garı’nın camları ve orijinal vitrayların bir kısmı tuzla buz olmuştur ancak 15 gün süren yangınla geriye kalan cephe de kirli, isli bir görüntü almıştır. 1982’de Romanya’dan alınan tazminatla yenileme başlamış 1983'ün sonunda dört dış cepheyle iki kulenin restorasyonu tamamlanmış, vitraylar onarılmış, dış cephe temizlenmiştir.
5- 28 Kasım 2010 Haydarpaşa Garı Yangını
28 Kasım 2010 günü ise 15:30 civarında çatıda bir yangın çıktı, yangın 2,5 saat sürdü ancak Gar'ın bütün çatısı yandı. Yangının neden çıktığına yönelik 3 yıl süren ceza davasında karar, 2 gün öncesinde başlayan çatı izolasyonuna yönelik tamirat işlerinde 2 işçinin ihmali olduğu şeklindeydi.
.
Haydarpaşa Garı Tartışmaları
Gar yangından sonra uzunca süre bu şekilde kaldı, tren seferleri devam etti ancak Gar'ın ne olacağı konusunda tartışmalar da bitmedi. 3 defa imar planı veya imar notu değişikliği yapıldı. 1 Şubat 2012’den itibaren Haydarpaşa Garı’nın, gar olarak işlevi sona erdirildi, 19 Haziran 2013 tarihinde seferler tamamen durdu.
Sivil toplum kuruluşlarının eylemleri sonucunda nihayet İBB meclisi kararını değiştirdi, 4. kez planların revize edilmesini kabul etti. 2016 yılı Şubat ayında İBB Meclisinde oybirliğiyle alınan son karara göre, yeni hazırlanacak planda Haydarpaşa Garı, ‘Hızlı Tren’in ilk istasyonu olacak ve tarihi kimliği korundu.
Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü'nün tarihi garın orijinal haline sadık kalarak hazırladığı restorasyon projesine, Kadıköy Belediyesi ve Anıtlar Kurulu da onay verince tüm binanın restore edilmesine karar verilmişti. Bu amaçla çalışmalar 2016 yılı içinde başladı. Çalışmaların büyük bir kısmı tamamlansa da restorasyon devam ediyor. Çatı restorasyonu 2019 yılı Ocak ayında tamamlandı, Gar'ın simgesi olan tarihi saat 25 Eylül 2019'da yerine monte edildi. Çalışmaların 3-4 ay daha devam edeceği tahmin ediliyor.
Haydarpaşa Garı için son tartışma da ihale usulü ve ihaledeki usullerden kaynaklanıyor. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD), Haydarpaşa Garı'nın atıl durumda olan depo sahaları bölgesini "kültür ve sanat etkinliklerinde kullanılmak üzere" 15 yıl süreyle kiralamak üzere ihale gerçekleştirdi. 4 Ekim 2019 tarihindeki ihaleye dört şirket katıldı. Bir şirket kriterleri sağlayamadığı için elendi, diğer bir şirket ise teklifini vermedi. Hezarfen Danışmanlık şirketi ihalede aylık 300 bin TL teklif sunarken, İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki 4 şirket ise ihalede aylık 100 bin TL teklif sundu. 15 gün içinde iki şirketin de pazarlık için çağrılması beklenirken son gün olan 18 Ekim 2019 günü İBB'nin iştiraklerinin şartları sağlamadığı, müşterek ve müteselsilen sorumlu olduklarının beyane dilmediği gerekçesiyle ihaleden elenmesi ve Hezarfen Danışmanlık şirketine aylık 350 bin TL üzerinden ihale edilmesiyle neticelendi.
İBB başkanı Ekrem İmamoğlu ise ihalden elenmelerinin yasal olmadığını, ihale için 21 Ekim 2019 Pazartesi günü suç duyurusunda bulunacağını açıkladı.
Kaynaklar:
https://www.eliteworldhotels.com.tr
Güncelleme Tarihi: 21 Ekim 2019, 10:33
