CAATSA Nedir?
Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act yani ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası veya ABD’nin Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası, ABD Kongresinde kabul edildikten sonra 2 Ağustos 2017’de Donald Trump’ın imzasıyla yürürlüğe girdi. Yasa özü itibariyle “ABD'nin siyasi, ekonomik, askeri veya istibari sektörleri ile ters düşen, alınan kararları uygulamayan ülkelerin savunma ya da istihbarat sektörleriyle ya da bunlar adına çalışan kurum ve kişilerle önemli düzeyde alışverişte bulunan kişi ve kurumlara yaptırım uygulanmasını" öngörüyor.
Yarın Devreye Girecek CAATSA Yaptırımları
CAATSA yaptırımları kapsamında aşağıdaki kişi ve kurumlar için ihracat lisansı alamama, insani durumlar haricinde ABD'den veya ABD'yle ilişkili finans kuruluşlarından kredi kullanamama,ABD'deki olası mal varlıkları dondurulması ve ve bu kişilere vize sınırlaması getirilmesi yaptırımları uygulanacak. Yaptırım uygulanacak kişi ve kurumlar:
Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB),
SSB Başkanı İsmail Demir,
SSB Başkan Yardımcısı Faruk Yiğit,
Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanı Serhat Gençoğlu
SSB Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanlığı Grup Müdürü Mustafa Alper Deniz.
.
CAATSA Yaptırımları ve Türkiye
CAATSA'nın, "Rusya federasyonu hükümetinin istihbarat ya da savunma kurumlarıyla ilişki kuran kişilere yönelik yaptırımların uygulanması" başlıklı 231. maddesine göre ABD başkanına, bu sektörler ile alışveriş ilişkisine giren kişi veya kurumlara karşı 235. maddede sayılan 12 yaptırımdan en az beşini uygulama yetkisi veriyor.
Türkiye 25 Temmuz 2017 tarihinde Rusya ile S-400 hava savunma sistemi anlaşması imzaladığını duyurdu, bu tarihte henüz anlaşmanın yapılmadığı, görüşmeye devam edildiği anlaşılıyor. Ancak 27 Aralık 2017'de, o dönemki adı Savunma Sanayi Müsteşarlığı tarafından bir açıklama yapıldı ve "Sözleşmesi imzalanmış, avans ödemesi yapılarak takvimi daha önceden başlamış olan Projenin, Rusya Federasyonu tarafından sağlanacak kredi ile karşılanacak bölümüne ilişkin kredi anlaşması da imzalanmıştır." denildi. Türkiye bu tarihten bu yana sık sık CAATSA uyarısı ile karşılaşıyor.
2019 yılı ortalarına kadar hava savunma sistemiyle ilgili henüz bir teslimat olmadığı için havada kalan açıklamalar, 12 Temmuz 2019 tarihinde ilk teslimatın yapılması sonrasında 17 Temmuz 2019 tarihinde Türkiye'nin F-35 projesinden çıkarılması ile gerçeğe dönüşmeye başladı, üstelik, sadece üretim aşamasından çıkarılmakla kalmadı, yapmış olduğu ödemeler de iade edilmedi, uçakların da teslim edilmeyeceği açıklandı.
2019 yılı sonuna gelindiğinde ise ABD Kongresinde Türkiye'ye 235. Madde yaptırımlarının uygulanması kabul edildi. Ancak Donald Trump yaptırımları uygulamaya koymadı, zira ABD Başkanının CAATSA yaptırımlarını 180 gün uygulamama yetkisi bulunuyor, bu 180 gün dolmadan önce sürenin tekrar 180 gün uzatılması da yetkileri arasındaydı ve Donald Trump bu yıl içinde uygulamayı bir kez daha erteledi.
2020 yılı Aralık ayında Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası, Demokratlar’ın çoğunlukta olduğu Temsilciler Meclisi’nden 78’e karşı 335 oyla, Temsilciler Meclisi 11'e karşı 79 oyla yani Donald Trump'ın olası vetosunu geçersiz kılacak ezici bir çoğunlukla geçti. Joe Biden seçildiğinde CAATSA yaptırımları için takvim Türkiye için başlamıştı bile, Joe Biden yönetimiyle ilk temaslarda da S-400'ler gündeme gelmiş, Dışişleri Mevlüt Çavuşoğlu ABD' Dışişleri Bakanı Anthony Blinken'le görüşmeler yaptıysa da bir çözüm çıkmadı bu görüşmelerden. Joe Biden'ın da henüz Recep tayyip Erdoğan ile görüşmemesi dikkat çekici ve ilişkilerin pek de iyi, olmadığı şeklinde yorumlanıyor.
S-400'lerin ise denendiği haberleri çıksa da henüz resmen aktive edilmiş durumda değil.
Ancak burada dikkat edilmesi, gereken husus 235. maddede düzenlenen yaptırımların hepsi birden uygulanmasa da zamanla bu yaptırımların artması ihtimali bulunuyor.
Yaptırımların kaldırılmasının şartları ise "Başkan yaptırım uyguladıktan sonra 1 yıl içinde Kongrenin gerekli komitelerine, Türkiye’nin veya yaptırım uygulanan kişilerin artık S-400’leri veya bunların yerine herhangi bir Rus sistemini uhdesinde bulundurmadığını, Türk topraklarında Rus hükümeti veya şirketleri adına herhangi bir Rusya vatandaşının S-400’leri çalıştırmadığını teyit ettikten sonra; Türkiye’den Türk Hükümetinin veya hükümet adına başka biri tarafın S-400 veya onun yerini alabilecek bir sistemi tekrar edinmek için CAATSA’nın 231’inci bölümünün kapsamına girecek herhangi bir faaliyete girmeyeceğine dair taahhüt aldıktan sonra yaptırımları kaldırabilir."
.
CAATSA Uygulanan Ülkeler
Aşağıda maddeleri yer alacağı üzere yaptırımlar iki ana gruba ayrılıyor: Hükümetlere yönelik olan ve tüm ülkeyi kapsayan yaptırımlar ve/veya Gerçek ya da tüzel kişilerin yurtdışı varlıklarına yönelik yaptırımlar.
Gerçek ya da tüzel kişilere uygulanan yaptırımlar ise daha geniş, 20 ülkede bu şekilde yasaklılar mevcut, hatta Türkiye'de de ondan fazla şirket ve kişi halihazırda yasak kapsamında. Son olarak 1 Ağustos 2018 tarihinde Adalet Bakanı Abdülhamit Gül ve İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'da yasaklılar listesine dahil edilmiş malvarlıkları dondurulmuştu. Ancak bakanların yasaklı ilan edilmeleri İran veya Rusya ile ilişkili değil, Rahip Pastör Andrew Brunson'ın tutuklanmasında ve hapiste tutulmasında rol oynadıkları gerekçesine dayandırılmıştı. Bakanlar için konan bu yasaklar 2 Kasım 2018 tarihinde kaldırılmıştı.
ABD şu anda 20'ye yakın ülkede kişi ve şirketleri yaptırıma dahil etmiş durumda, özellikle İran ile ticaret yapan kişi ve şirketler yaptırıma tabi tutuluyor, insani bazı ihtiaçlar için izin verilen petrol anlaşmaları yasak kapsamından muaf iken son olarak 2018 yılında onlar da yasak kapsamına dahil edildi.
.
CAATSA Yaptırımları
CAATSA'nın 235. maddesinde yer alan 12 yaptırım şu şekilde:
1 – ABD Başkanı ABD Eximbank'ı (ithalat-ihracat bankası), yaptırım uygulanan kişinin ülkeden mal ve hizmet ithal etmesiyle ilgili sigorta ve garanti edinimi ile kredi uzatımı konularında onay vermemesi için yönlendirebilir.
2 – ABD Başkanı ABD hükümetine, yaptırım uygulanan kişinin ülkeden askeri mühimmat ve nükleer bağlantılı malzemeler de dahil herhangi bir dayanıklı mal veya teknoloji ithal etmesine izin verecek lisans veya yetki belgesi vermemesi yönünde direktif verebilir.
3 – ABD Başkanı, ABD'deki finans kurumlarına yaptırım uygulanan kişiye kredi vermeme veya enf fazla 10 milyon dolar kredi verme yönünde direktif verebilir.
4 – ABD Başkanı, uluslararası finansal kuruluşlarındaki (IMF, Dünya Bankası gibi) ABD'li üst düzey yöneticilere, yaptırım uygulanan kişiye kaynak aktarılmaması için görüş bildirmeleri veya bu kuruluşların, yaptırım uygulanacak kişinin faydasına olabilecek kredi verme kararlarına karşı oy kullanmaları yönünde direktif verebilir.
5 – Yaptırım uygulanan taraf finans kurumuysa, bu kurumun ABD piyasasındaki işlemleri kısıtlanırken, ABD devlet tahvillerine erişimi engelleniyor.
6 – ABD yönetimi yaptırım uygulanan kişiden mal ve hizmet tedarik etmeyi durdurabilir.
7 – ABD Başkanı, ABD'nin yetki alanı dahilinde, yaptırım uygulanan kişinin faydasına olacak herhangi bir döviz alım-satım işlemi yapmasını engelleyebilir.
8 – ABD Başkanı, ABD'nin yetki alanı dahilinde, yaptırım uygulanacak kişinin faydasına olacak bir ödeme veya kredi aktarımının finansal kuruluşlar arasında veya finansal kuruluşlar aracılığıyla ya da finansal kuruluşlara yapılmasını engelleyebilir.
9 – Yaptırım uygulanan kişinin ABD'de mülk edinmesi ve bir mülkle ilgili her türlü işlemi yapması engellenebilir.
10 – ABD Başkanı, ABD'li bir kişi veya kurumun yaptırım uygulanan tarafa yatırım yapmasını veya her türlü tahvil ürünü almasını engelleyebilir.
11 – ABD Başkanı, ABD Dışişleri Bakanlığı'na, kapsamı Başkan tarafından belirlenmek üzere yaptırım uygulanan tarafla ilgili kişilere vize kısıtlaması getirmesi için direktif verebilir. Başkan ABD İçgüvenlik Bakanlığı'na bu kişilerin ülkeden çıkarılması talimatını da verebilir.
12 – ABD Başkanı, yaptırım uygulanan tarafın yöneticilerine ve yetkililerine bahsedilen yaptırımları uygulayabilir.
.
