Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf Devletler açısından bağlayıcıdır. AİHM'nin vermiş olduğu kararlar, ulusal mahkeme kararlarını ortadan kaldırmaz, onları değiştirmez, zaten Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi bir temyiz mahkemesi de değildir ancak AİHM sadece Sözleşme’nin ihlal edilip edilmediğini tespit eder ve ihlalin tespiti halinde, ihlal eden devletin AİHM kararının uygulanması için gereken tedbirleri alması gerekir. Yani AİHM kararına göre devletin ihlali sona erdirmek ve mümkün olduğunca ihlal öncesi durumu yeniden sağlayacak şekilde ihlalin sonuçlarını giderme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu tedbirler arasında iç hukukta yargılamanın yeniden yapılması da bulunuyor ancak bu hususta genellikle sözleşme tarafı devletler iç hukukta yeni yasalar ile yeniden yargılama yapılması gerektiğine dair düzenleme yapmış durumdadır.
Türkiye de, diğer taraf devletler gibi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin tarafı olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini kabul etmiş ve kararlarına uymayı tahhüt etmiş durumda. Zaman zaman Türkiye'nin ve diğer bazı devletlerin AİHM kararlarını yerine getirmediği ise bilinse de, henüz kararların yerine getirilmemesi nedneiyle ihraç gündeme gelmese de, kararları hemen uygulamayan devletlerin bir süre sonra karara uyması da bilinen bir diğer gerçek.
Örneğin Kıbrıs Rum kesimi vatandaşı olan Titina Loizidou mülkiyet hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle 1989 yılında AİHM'ye başvurmuş, 1998 yılında Türkiye 875.000 Dolar tazminata mahkum edilmişti. Binlerce Rum'un daha bu yola giderek tazminat alması yolu açıldığı için kararın uygulanmasının yaratacağı kapsamlı sonuçları göz önüne alan Türkiye uzun bir süre kararın gereklerini yerine getirmemiştir. Bakanlar Komitesi konuya ilişkin değişik zamanlarda yayınladığı kararlarında bu duruma dikkat çekmiş, fakat Konsey Statüsü’nün 8.maddesi kapsamında herhangi bir yaptırıma başvurmamış sadece Türkiye’yi kararı uygulamaya davet etmekle yetinmiştir. Buna karşın Bakanlar Komitesi ilgili kararın icrasına dair 24 Temmuz 2000 tarihli kararında, kendisine tahsis edilmiş olan birtakım yollara başvurabileceği hususunda ilk kez bir Sözleşme tarafına yani Türkiye’ye ikazda bulunmuştur. Türkiye Loizidou’nun tazminatını yüklü faiziyle birlikte Aralık 2003 yılında ödedi.
Rusya da zaman zaman AİHM kararlarını uygulamıyor, hatta Uygulama bekleyen AİHM kararlarının sıralamasında 1942 dosya yükü ile Rusya birinci sırada yer alıyor ancak son günlerde yaşanan Ukrayna İşgali ile Rusya bu sıralamada yer almayacak. Rusya, kendilerine yönelik AB’den gelen yaptırımlar ve Avrupa Konseyi'nde söz hakkının kısıtlanmasını gerekçe göstererek 15 Mart’ta, Avrupa Konseyi’nden resmen çekildi ve hatta Avrupa Konseyi, Ukrayna'ya yönelik saldırıları nedeniyle Rusya'yı 16 Mart'ta üyelikten çıkarmaya karar verdi, bunun ardından Rusya Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin kararlarının Rusya'da uygulanmamasına karar verildi, daha önce verilen kararların da son uygulanma tarihini 1 Ocak 2023 olarak belirledi.
AİHM kararlarını uygulamayan devletler sıralamasında Ukrayna 638 dava ile ikinci sırada.
Türkiye ise 511 dava ile 3. sırada yer alıyor. Tabi bu kararların tamamı acil, önemli kategoride değil. Bu kararlardan 371’i “tekrarlayan dava”, yani her seferinde aynı ihlal kalıbının kendisini tekrarladığı, aynı fiilden dolayı devamlı ihlal çıkan dosyalar bunlar. 139 dava ise “öne çıkan davalar” diye nitelendirilen, genellikle içeriği itibarıyla farklılık gösteren, bu çerçevede Bakanlar Komitesi’nin daha yakından odaklandığı dosyalar olarak beliriyor.
Batı Trakya'da Hasan Bekir Usta ve altı arkadaşının şikayet başvurusunu inceleyen AİHM, "Yunanistan'ın örgütlenme ve dernek kurma hakkıyla ilgili Avrupa İnsan Hakları sözleşmesinin 11. maddesini ihlal ettiği" görüşüne vardığı 2007 yılı kararı Yunanistan'da uygulanmadığı biliniyor. Yine Yunanistan İskeçe Türk Birliği davasında da AİHM kararını uygulamadı.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun basın toplantısında Almanya Dışişleri Bakanına verdiği cevapla Avrupa İnsan hakları Mahkemesi kararlarını uygulamayan başka ülkeleri gündeme getirdi.
Güncelleme Tarihi: 29 Temmuz 2022, 23:40
